TRIZ i nietechniczne dziedziny

Bardzo często podczas konsultacji metodycznych lub szkoleń uczestnicy pytają o to, czy da się zastosować narzędzia Teorii Rozwiązywania Innowacyjnych Zadań (TRIZ) do radzenia sobie z problemami nietechnicznymi. Odpowiedź na to pytanie nie jest łatwa. Z jednej strony kiedy Henryk Altszuller tworzył jej założenia, przyświecała mu głównie idea metody pozwalającej na osiągnięcie kontrolowanej innowacji rozumianej jako produkt. Jednakże z czasem, gdy sama TRIZ zaczęła swój intensywny rozwój i współcześnie stała się niezwykle rozbudowanym i kompleksowym narzędziem praktycznych innowacji produktowych, procesowych lub organizacyjnych, jej możliwość zastosowania w dziedzinach nietechnicznych znacznie wzrosła. Na przestrzeni lat stworzone zostały narzędzia przeznaczone tylko i wyłącznie do analizy procesowej, coraz większy nacisk kładzie się na rozbudowywanie i odkrywanie nowych zależności pomiędzy przedstawionymi przez Altszullera zasadami rozwoju systemów technicznych. Pojawiają się także pierwsze opracowania i próby przeszczepienia całych fragmentów metodyki do kolejnych dziedzin życia. Niezależnie jednak od tych prób, zawsze usłyszeć można było, że dobrym sposobem radzenia sobie z nietechnicznymi problemami jest wykorzystanie sposobów rozwiązywania sprzeczności fizycznej. Mowa tu szczególnie o jednej z możliwości radzenia sobie z tego typu sprzecznością za pomocą sposobów rozdzielenia sprzecznych wymagań narzucanych dla interesującego nas parametru. Nie chodzi tu jedynie o porady dotyczące ogólnych rekomendacji i wskaźników pozwalających na rozwiązanie określonego problemu, lecz także o wykorzystywanie w tym wypadku zasad wynalazczych opracowanych przez Altszullera. Dobrą ilustracją wykorzystania sposobów rozwiązania sprzeczności fizycznej dla nietechnicznych problemów jest problem, który pojawił się w wielu afrykańskich parkach krajobrazowych.

W ostatnich latach nosorożce stały się kolejnym zagrożonym gatunkiem. Ich rogi są bowiem bardzo pożądanym materiałem. Niektórzy wykorzystują je jako ozdobę wyznaczającą status posiadacza, jeszcze inni uważają (niesłusznie!) ich sproszkowane rogi za doskonały środek na potencję, a także za lek na różne schorzenia. Niestety, jak podają statystyki, głównie ze względu na wzrost zamożności obywateli państw azjatyckich, popyt na rogi nosorożców znacznie wzrósł, co doprowadziło do prawdziwej plagi kłusownictwa. Trudna do wyeliminowania aktywność kłusowników doprowadziła do konieczności nieustannego pilnowania nosorożców przez strażników parków krajobrazowych, w których te zwierzęta występują – dotyczy to zarówno parków narodowych, jak i prywatnych. Jednak zapewnienie ochrony każdemu nosorożcowi nie jest możliwe. W systemie zawsze znajdzie się luka, z której skorzystają kłusownicy. Jak zatem można ochronić zwierzęta? Warto zastanowić się zatem, jakie podejście proponuje TRIZ.

Przede wszystkim założyć należy, że odbieranie życia nosorożcom nie jest nadrzędnym celem kłusowników, jest to „jedynie” efekt uboczny ich chęci pozyskania rogów. To właśnie rogi są źródłem problemu. Gdyby zatem nosorożce nie miały swoich rogów, nikt nie chciałby ich zabijać. Warto pójść tym tropem, budując sprzeczność fizyczną:

Nosorożec nie powinien mieć rogu, aby nie zostać zabity przez kłusownika,
ale jednocześnie nosorożec musi mieć róg, ponieważ tak zadecydowała natura.
Analiza tak zbudowanej sprzeczności sugeruje nam, że rozdzielenie sprzecznych wymagań, które zdefiniowaliśmy, jest jak najbardziej możliwe. Co więcej, z powodu tego, że jedna wartość parametru dotyczy tu innego podmiotu (kłusownika) niż drugi (nosorożec), można rozdzielić je w relacji. Warto zatem przyjrzeć się rekomendowanym zasadom wynalazczym dla rozwiązania tego typu sprzeczności:

• zasada 3 — miejscowa jakość,
• zasada 17 — przejście w inny wymiar,
• zasada 19 — działanie okresowe,
• zasada 31 — materiały porowate,
• zasada 32 — zmiany zabarwienia,
• zasada 40 — materiały kompozytowe.

Szczególnie interesująca wydaje się tu zasada 32 – zmiany zabarwienia. W jaki sposób można ją zastosować? Odpowiedź nie jest tu zaskakująca. Dzięki temu, że już podczas definiowania sprzeczności ustaliliśmy, że kluczowym problemem do rozwiązania jest tu kwestia rogu nosorożca, będziemy zajmować się właśnie tym „komponentem”. To, co należy zatem zrobić, to zmienić kolor rogu. Od naszego działania innowacyjnego zależy następnie wymyślenie działania, w jaki sposób można to osiągnąć. TRIZ nigdy nie poda nam wprost konkretnych rozwiązań, uzyskamy jednak wyraźny kierunek poszukiwań rozwiązania problemu, który pozwoli na osiągnięcie pożądanego rezultatu.